Mapa witryny
Stanisław Ciesielski


     Kolejną narodowością poddaną w całości deportacji z Północnego Kaukazu byli Bałkarzy zamieszkujący głównie w Kabardyjsko-Bałkarskiej Republice Autonomicznej. Po usunięciu okupacji niemieckiej, co nastąpiło na początku stycznia 1943 r., podjęto działania zmierzające do odbudowy gospodarki i normalizacji sytuacji społeczno-politycznej w republice. W stosunkowo krótkim czasie w procesie odbudowy instytucji gospodarczych i społecznych zanotowano poważne osiągnięcia. Równocześnie jednak na najwyższych szczeblach władzy dojrzewała myśl o deportacji Bałkarów jako obwinionych o współpracę z okupantami niemieckimi i o nastawienie antyradzieckie. Według N.F.Bugaja przybrała ona konkretny wyraz już w styczniu 1944 r., kiedy to Państwowemu Komitetowi Obrony zaproponowano sformułowanie opinii w tym względzie. Wedle danych NKWD w republice zamieszkiwało wówczas 318951 osób, w tym 120650 Rosjan, 150301 Kabardyjczyków, 40000 Bałkarów.
     24 lutego 1944 r. Beria, przebywający wówczas w Czeczenii w związku z przygotowaniami do deportacji Czeczenów i Inguszów, powiadomił Stalina, że zapoznał się z materiałami dotyczącymi postawy Bałkarów w czasie okupacji niemieckiej, a także po wyzwoleniu. Miało z nich wynikać, że wśród ludności bałkarskiej wielu było przeciwników władzy radzieckiej, spiskowców zmierzających do tajnego porozumienia z Karaczajami, współpracowników niemieckiego okupanta. Analiza ta doprowadziła go do sformułowania propozycji przesiedlenia już w marcu Bałkarów z republiki autonomicznej do innych rejonów ZSRR. Sugerował wykorzystanie do tej akcji sił NKWD przeprowadzających deportację Czeczenów i Inguszów. Beria musiał uzyskać aprobatę Stalina (prawdopodobnie 26 lutego), skoro już kilka dni później informował go o podjęciu niezbędnych działań mające na celu przygotowanie przesiedlenia Bałkarów i przewidywał, że prace te zostaną zakończone do 10 marca, a 15 marca nastąpi samo wysiedlenie. 25 lutego odbyła się narada z udziałem Berii, Sierowa i Kobułowa oraz sekretarza kabardyjsko-bakarskiego komitetu obwodowego WKP(b) Z.D.Kumiechowa, na której ten ostatni prawdopodobnie dowiedział się o zamiarach władz centralnych. Datę 26 lutego nosił rozkaz ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRR “O przedsięwzięciach związanych z wysiedleniem z Kabardyjsko-Bałkarskiej ASRR ludności bałkarskiej”. Powoływał on kierownictwo całej operacji z gen. Pijaszewem na czele, tworzył pięć sektorów operacyjnych, obejmujących poszczególne obszary republiki i wyznaczał ich naczelników, wydzielał odpowiednią liczbę pracowników operacyjnych NKWD i NKGB oraz jednostki wojsk NKWD.
     2 marca Beria, Kobułow i Mamułow specjalnym pociągiem przybyli do stolicy republiki Nalczika. Już wówczas władzom republiki zakomunikowano o przygotowanych decyzjach, w tym także o zamiarze przekazania Gruzji okolic Elbrusa, co zresztą miało spotkać się z żywym, choć oczywiście mało skutecznym, sprzeciwem miejscowych władz z Z.D.Kumiechowem na czele.
     5 marca 1944 r., a więc gdy przygotowania do deportacji były już na ukończeniu, Państwowy Komitet Obrony przyjął postanowienie o przesiedleniu Bałkarów z Kabardyjsko-Bałkarskiej ASRR do Kazachstanu i Kirgizji. Ciekawostką było potraktowanie tego aktu jako uzupełnienia innego postanowienia PKO, a mianowicie decyzji z 31 stycznia dotyczącej Czecznów i Inguszów. Postanowienie z 5 marca przewidywało przesiedlenie 40 tys. osób, z których 25 tys. zamierzano skierować do Kazaskiej SRR, a 15 tys. do Kirgiskiej SRR. Szczegółowy plan rozsiedlenia opracowany został w Wydziale Specjalnych Osiedli GUŁAG.
     Dopiero miesiąc później, 7 kwietnia 1944 r., Beria przedstawił Stalinowi projekt dekretu Prezydium Rady Najwyższej ZSRR o przesiedleniu Bałkarów mieszkających w Kabardyjsko-Bałkarskiej ASRR i o przemianowaniu Kabardyjsko-Bałkarskiej ASRR na Kabaradyjską ASRR. 8 kwietnia 1944 r. Prezydium Rady Najwyższej ZSRR dekret taki uchwaliło. Uzasadnienie tej decyzji zawarte w powyższym dekrecie było niemal identyczne jak w przypadku wcześniejszych deportacji: Bałkarów oskarżono, iż w okresie okupacji niemieckiej wielu z nich zdradziło ojczyznę, wstąpiło do organizowanych przez Niemców oddziałów zbrojnych oraz okazywało pomoc faszystowskim okupantom, prowadziło działalność skierowaną przeciwko Armii Czerwonej, a po usunięciu okupacji niemieckiej wstępowało do band organizowanych w celu walki przeciw władzy radzieckiej. Dekret nakładał na Radę Komisarzy Ludowych obowiązek przydzielenia przesiedlonym ziemi w nowych miejscach ich zamieszkania oraz udzielenia materialnej pomocy w zagospodarowaniu się.
     Ostatecznie cała operacja została przyspieszona w stosunku do wcześniejszych planów. Jeszcze w rozkazie NKWD z 26 lutego jako datę rozpoczęcia operacji wskazano 10 marca. Tymczasem rozpoczęto ją 8 marca we wczesnych godzinach rannych i w ciągu dwóch dni do Kazachstanu i Kirgizji wysłano, wedle wstępnego meldunku Berii, 37103 Bałkarów, a oprócz tego aresztowano 478 jako “element antyradziecki”. Skonfiskowano 288 sztuk broni palnej. I znów, jak w toku poprzednich przesiedleń, Beria donosił Stalinowi, że “zasługujących na uwagę wydarzeń w czasie przeprowadzania operacji nie było”.
     Faktyczna liczba przymusowo przesiedlonych, których 14 eszelonami powieziono do Kazachstanu i Kirgizji, była nieco wyższa niż początkowo podawał Beria. Wedle meldunku wydziału przewozów NKWD datowanego 17 marca wyniosła ona 37713 osób. Do obwodu frunzeńskiego skierowano 5446 osób, do obwodu isykkulskiego 2702 osoby, do obwodu semipałatyńskiego 2742, do obwodu ałmaackiego - 5541, do południowokazachstańskiego - 5278, dżałałabadzkiego - 2650, pawłodarskiego - 2614 i do obwodu akmolińskiego - 5219 osób. Ponadto wysłano 5521 Bałkarów do obwodu omskiego. Wynika z tego, iż deportowanych Bałkarów kierowano nie tylko do Kazachstanu i Kirgizji, jak pierwotnie przewidywano, ale także do Rosyjskiej FSRR. Podobny meldunek, ale datowany 23 marca, odnotował w 14 eszelonach 37618 osób, jednocześnie informując, że w drodze zmarły spośród nich 562 osoby. W.N.Ziemskow twierdzi, iż ostatecznie na zesłaniu osiedlono 37406 Bałkarów. Liczbę tę podał Beria w przywoływanym tu już raporcie z lipca 1944 r., podsumowującym akcje deportacyjne z Północnego Kaukazu. W zapisce majora wymiaru sprawiedliwości A.M.Miedwiediewa przeznaczonej dla generalnego prokuratora ZSRR G.Safronowa sporządzonej w grudniu 1948 r. odnotowano natomiast, że w marcu 1944 r. wysiedlono 36741 osób narodowości bałkarskiej, a następnie w trybie deportacji uzupełniających w tymże 1944 r. wysiedlono jeszcze 50 osób, w 1945 r. - 104 osoby, w 1946 r. - 135 osób, w 1947 r. - 45 osób i w 1948 r. - 6 osób.
     Podobnie jak w przypadku innych represjonowanych narodowości, także zdemobilizowani oficerowie i żołnierze Armii Czerwonej byli kierowani do miejsc przymusowego osiedlenia swych pobratymców, zgodnie z dyrektywa MWD ZSRR z 22 sierpnia 1945 r. Według danych Wydziału Specjalnych Osiedleń NKWD ZSRR wśród demobilizowanych znalazło się 99 oficerów, 243 podoficerów i 703 szeregowych narodowości bałkarskiej, których zesłano na specjalne osiedlenie.
     Zgodnie z dekretem Prezydium Rady Najwyższej ziemie po Bałkarach zasiedlić mieli kołchoźnicy z innych kołchozów republiki posiadających mało ziemi. W praktyce okazało się, że znaczna ich część została opuszczona.




O autorze
  
Mapa witryny
  
E-mail
  
Linki